TARİHTE KÜRT’LERİN HİÇ DEVLETİ OLDU MU

Kuzey Irakta bir Kürt yapılanmasından daha çok bir aşiret yapılanması hakimiyetini elinde tutan Barzan aşireti hakim olduğu bölgede bağımsız Kürt devleti ilan etmek için 25 Eylül 2017’de referandum yapma kararı aldı.

Peki tarihte Kürt’lerin bağımsız bir devleti oldu mu.

Oldu.

Ne zaman oldu.

22 Ocak 1946  da.

Peki Ömrü ne kadar sürdü.

1946 nın 22 Ocak -17 Aralık tarihleri arasında   10 ay 26 gün sürdü.

Ömrü bir kelebek ömrü kadar olan ve sadece İngiltere ve Sovyetler birliğinin bölgede kullanma maksatlı tanıdığı başkaca hiçbir devlet tarafından tanınmayan bu devlet, nerede nasıl  kuruldu ve sonlandırıldı kısaca bakalım.

                                      

İkinci dünya savaşının sürdüğü 1941 yılının ağustosunda  Almanya’yı destekleyen İran, İngiltere ve Sovyetler birliği tarafından işgal edildi . İran Tahtında oturan Alman yanlısı Rıza Şah tahtan indirilerek yerine Oğlu Muhammed Şah tahta oturtuldu.

İngiltere ve Sovyetler, bu gün ABD nin Kuzey Irakta, Irak merkezi otoritesinin olmamasına göz yumduğu gibi, Kürtlerin yoğun yaşadığı Mahabad, Sakız, Sanandaj bölgesinde otorite boşluğuna göz yumdular.

İşgalci güçler, Kürtlere birtakım siyasal, kültürel hakların verilmesini istiyorlardı.Bir anlamda İran’da kürt açılımından yanaydılar.

Kürt aşiretleri özellikle İngiltere desteğiyle bölgede otoritelerini kurdu.

1926 yılından beri tahranda sürgünde olan  kürt aşiret lideri Davut Han Kalhur'un torunu Abbas Qabudian, 1941 yılında Kermenşah'a gelerek İngiliz desteği ile Şahabat valisi oldu.

Bu tarihten sonrada soyadı Abbas olan pek çok kişide bu bölgenin yönetiminde söz sahibi oldular.(Şimdi Barzani ailesinin Kuzey ırakta olduğu gibi).İngilizlere yamanmanın yöneticilik getirdiğini gören bölgedeki etki diğer Kürt aşiret reisleri İngilizlerle çalışmaya başladı .Hama Raşit ve Gazi Muhammet bunların en bilinenidir.

Kürtlerin İngilizlerin denetimine girmeye başladığını gören Sovyetler Birliği harekete geçerek

30 aşiret reisini Bakü’ye çağırıp toplantılar yapmaya başladı.

                                        *

Mahabad'da  Komala-i Jiyanawey Kurdistan (Kürdistan'ın Yaşamı Komitesi) Kuruldu.

Komala İran dışındaki Kürtler arsındada örgütlenmeyi hedefliyordu.  Kısa sürede de Kürt nüfuzunun tamamında hücreler halinde örgütlendi.Komalanın bağımsızlık konusunda net bir fikri yoktu .Ana dilde eğitim ve kültürel hakların resmileştirilmesini istiyordu.

Komalanın yayılmasından sonra Mahabadın en güçlü kişisi Gazi Muhammed Komalaya katıldı.

Gazi Muhammed modern görüşlü  ender mollalardan birisiydi. Kürtçeyle beraber İngilizce,Rusca ve farsca biliyordu.

Sovyetler Birliğinin Düzenlediği Bakü toplantıları sonucu partileşmeye karar verdi.

Bu günkü KDP ninde adını aldığı Kürdistan Demokrat Partisini 1945 de İranda kurdu.

Gazi Muhammed’in başında olduğu KDP  Sovyetler'in desteği ile bir Kürt devletine doğru gidiyordu.

Nihayet,22 Ocak 1946 da Devlet başkanlığını Gazi Muhammed’in yaptığı Mahabad Kürt Cumhuriyeti  Cahar Çırağ (Çarçıra) Meydanı'nda  ilan edildi.

Cumhuriyetin sınırları Mahabad'ın yanı sıra Uşnu, Miandoab, Serdeşt, Bane, Sakkez, Senendeç'i içine alıyordu.

Sovyetlerin verdiği matbaa ile Agir ve Hawar adlı gazeteler kürtce olarak basılmaya başlandı.

İlk öğretim zorunlu hale getirildi Kürt’çe dersler verilmeye başlandı.

Vergiler Mahabat Kürt Cumhuriyeti adına toplanmaya başlandı.

1946 Martında İngiltere İran ve Sovyetler birliği ile yaptığı anlaşma gereği savaşın bitmesiyle beraber İran’dan çekildi.Sovyetler birliğinin çekilmemesi üzerine, 4 mart 1946 İngilizlerin, 6 mart 1946 da Amerikanın, Sovyetlere nota vermesi üzerine ,mayıs 1946'da Sovyet Birliği Dışişleri Bakanı Molotov, İran'dan çekileceklerini açıkladı.

Sovyetler Birliğide aynı yılın Mayısında İrandan dan çekilmek zorunda kaldı.

Bu çekilmeler, Mahabad Cumhuriyeti'ni İran'ın içinde  yapa yalnız küçük bir ada haline getirdi.

Olası İran saldırını gören Aşiretler de,  Gazi Muhammed'in arkasından çekilmeye başladı.

Kürt devletine peşmergeleri ile destek veren Mustafa Barzani ise Gazi Muhammed'e birlikte Moskova'ya kaçmayı teklif etti. Gazi kabul etmedi; direnmekte kararlıydı. Elindeki silahları Mahabad'ı savunacak gönüllülere dağıttı.

10 Aralık 1946'da İran yönetimi Azeri ve Kürt bölgesini işgal kararı aldı. 11 Aralık günü İran birlikleri Sera Bölgesi'ne yığıldı ve Mahabad'ı kuşattı.

Mustafa Barzani'nin kuvvetleri saldırıdan bir gün önce Sakız'ı boşaltmış ve Nağada'ya doğru geri çekilmişti. Gazi Muhammed'in güçleri bir günde dağıtıldı. 17 Aralık günü Gazi Muhammed esir düştü. Ömrü 10 ay 26 gün süren Kürt Cumhuriyeti devletçiği yıkıldı. 

Gazi Muhammed, Kardeşi Sadri  ve Kuzeni Saif ile beraber 31 Mart 1947'de, cumhuriyeti ilan ettiği meydana getirildi. Burada üçü birden idam edildi.

Molla Mustafa Barzan’in oğlu Mesut Barzani hakimiyeti altında tuttuğu Kuzey Irak’ta ki geniş bölgeyi bir aşiret yapılanması ile hakimiyeti altında tutamayacağını gayet iyi biliyor.Bu nedenle aşiret görünümlü hakimiyetini ulusal bir yapıya büründürerek sürdürmek istiyor.

Bölgede kimin kimle nasıl nereye kadar bir ilişki sürdüreceğinin bilinmediği bir ortamı kendisine sunulmuş bir fırsat olarak değerlendiriyor.Bu fırsat ona bağımsız bir Kürt devleti yaratma imkanı verir mi vermez mi göreceğiz.